No Image Available

Dünyanın En Yalnız Beyni

 Yazar: Serkan Karaismailoğlu  Yayınevi: Ortopia Yayınevi More Details
 Açıklama:

Gençler için yazılmış güzel bir kitap, ben Eylül 2024 tarihli 10. Basımını okudum, Ortopia’dan çıkmış, 305 sayfa. Büyük bir şans eseri, kitabı okuduktan bir hafta sonra yazarının söyleşisine de katılma imkânı buldum. Anlatılanlar daha da pekişmiş oldu.

Kitapta yazar, ergenin yaratıcılık potansiyelinin kalıcı olmasına çalışıyor, ergenle empati yapıyor, hatta önsözünde yazdığı üzere, kitabını bir ergene de okutarak şekillendiriyor. Bence yazar ergenlerle yetişkinler arasında bir köprü kuruyor. Her ne kadar kitabı bir ergen okumasa da, okuyan yetişkin en azından ergenin davranışlarını anlamlandırma imkanına sahip olabileceğini düşünüyorum. Uzun lafın kısası okuyun okutturun.

Gelelim kitaptan birkaç seçmeceye.

Kitabın ilk bölümü Temet nosce( Latince kendini tanı ve bil anlamına geliyor).

Buradaki alt başlıklar da dikkat çekici:

  • Çemçük Ağızlı Fransız ve İsyan Öncesi İlk Buluşma
  • Schrödinger’in Ergeni

“ Sorgulamak, sorular sormak, çocukken sahip olduğumuz ve sonrasında bizden çaldıkları en önemli yeteneklerimizden biridir. Bu yeteneğine dokunmalarına asla izin verme” Sayfa 19.

  • İlk Ergen Ne Zaman İcat Edildi?

İlk bilimsel araştırma 1900’lerin başında ama ergenin bir tüketim odağı olarak görülmesi ile dikkatler 1950’lerde daha çok buraya çekiliyor.

“Ergen beynindeki mantık merkezinin duygulara karşı gram şansı yoktur” Sayfa 30.

Ergenlere artık yeni kimlikler satılıyor; cinsiyetsizlik, aktivitistlik vs Sayfa 31.

  • Kozasız Metamorfoz

“15 yaş ve öncesinde alkolle tanışan bir ergenin, hayatının ilerleyen dönemlerinde alkol bağımlısı olma ihtimali, 21 yaş ve sonrasında alkol tüketmeye başlayanlara oranla tam 4 kat daha fazladır” Sayfa 40.

  • Azgın Hormonlar

Testosteron patlaması üç zaman diliminde olur;

  • 8-12 haftalık iken anne karnında
  • Doğum sonrası ilk 2 ay
  • 10 Yaş sonrası artan düzeyde, zirveye 20’de ulaşır

Kızlarda ise östrojen, 8-10 yaşta artışa geçer, 11-14 yaş arası hızlı büyüme dönemi yaşanır, ilk adet 11-16 yaşları arasında ortalama 13 yaşında yaşanır.

  1. Bölüm Dünyanın En Yalnız Beyni
  • Beynin En Büyük Savaşı Limbik vs Prefrontal Korteks

Plan yapma, problem çözme ve mantıktan sorumlu Prefrontal korteks gelişimini 20 yaş civarında tamamlar( Sayfa 55).

Limbik ise duygularda, korkularda, anılarda,acı çekmede doğrudan rol oynar. Bu ikili kapışırsa korteksin hiçbir şansı yoktur ( Sayfa 59).

  • Risk Budur

Alkol vücutta en çok prefrontal korteksi etkiler. Ergenlik  evrimsel olarak bağımsızlık amaçladığından anne baba olan sıkı bağın kopmasını gerektirir.

  • Biz Nerede Hata Yaptık?

Anne babaların ergenliğe geçen çocuklarındaki duygu aşamaları: şaşkınlık, korku, öfke ve ruhsal tükeniş

Burada ergenin anne babasına yazması önerilen bir mektup örneği var. Çok önemli olduğunu düşündüğüm bir yerinde şunu diyor ergen “Defalarca yüzünüze yalnız kalmak istediğimi haykırsam da beni yalnız bırakmayın,…. Bana çaktırmadan yol gösterin…” Sayfa 79

“Eğer etrafta otoriteye karşı çıkmak için çırpınan ya da heyecanlı işler için deliren bir ergen varsa spor, müzik, tiyatro gibi alanlar hiç ummadığınız alternatifler yaratabilir.” Sayfa 80

  • Ergen Beyninin Otorite ile İmtihanı

“Bir yetişkinin yapabileceği en büyük hata, kurmak istediği güçlü otorite nedeniyle tüm iletişim yollarının kapanmasına neden olmaktır” Sayfa 87.

“Sevgili ebeveynler, ergen çocuklarınızı dışardan gözlemlemeyi bırakın artık. Onları adeta çok sevdiğiniz bir roman gibi okumaya başlayın.” Sayfa 93.

Bu bölümde ergenin ailesi ile iletişimini kolaylaştıracak mavi kutu ve terlik yöntemini öneriyor. Güzel bir yöntem. En azından sadece bu kısmı da olsa çocuklarınızın okumasında fayda var. Sayfa 95.

“Tüm hayatını kabusa çevirecek bir olay, sen görmesen de yetişkinler sayesinde çok kolay bir şekilde çözüme ulaşabilir. Yeter ki onlarla tüm gerçeği paylaş.” Sayfa 95.

  • Juvenoia Eyvah Gençlik Çok Bozuldu
  1. Ö 400lerde bile gençlikten şikayet ediliyordu. Yaşlandıkça hem reseptör sayısı azalıyor hem de anılarımız kırılganlaşıyor.
  2. Bölüm Esir Düşmüş bir Beyin
  • Taht Oyunları ve Taçsız Beyin
  • Uyku İşkencesi

Beynimiz gün boyunca çok fazla atık üretir ve bunların temizlenmesi uykuda mümkündür.

  • Ergen Uykusu: Gece yatmak bilmez sabah kalkmaz bilmez mi?

Yetişkinlerde melatonin 21-22 gibi salgılanırken, ergenlerde 2 saatlik kayma ile 23 civarında salgılanmaya başlar( Sayfa 138).

  • Uykusuzluğu Sonlandıracak Kutsal Üçlü: okul, ebeveyn ve ergen
  • Süper Gücün: D.O.S.E

Dopamin( Mutluluk kaynağı: asıl kıymetli olan ödüle ulaşmak için gösterilen çabadır”) Sayfa 156.

Oksitoksin: Etrafında güven duyduğun bir insan bulduğunda salgıladığın bu hormon iyi hissetmeni sağlar ( Sayfa 158)

Serotonin: Ruh halini iyileştirir, olumlu düşünmeni sağlar, uyku kaliteni arttırır ve odaklanmana yardımcı olur ( Sayfa 159). Bunun %95’i bağırsaklarda salgılanır.

Endorfin: Ağrı kesici

  • İlk DOSE
  • Bağımlıyım Sana Dopamin

İlk uçuş etkisi çok fazla sayıda reseptörün uyarılması sonucu olur. Ama vücut bunun fazla olduğunu görünce reseptörü azaltır, bu nedenle hiçbir zaman ilk uçuş etkisi yaşanmaz, madde azaldıkça da reseptör sayısı artar ve maddeye karşı arzu da arttığı için bağımlılıktan kurtulmak gittikçe zorlaşır.

  • Ergen Beyninin Sigara, Alkol ve Uyuşturucu ile İmtihanı

Nikotin dopamin salınımına neden olur ( Sayfa 184).

Soğuk havada alkol ısıtmaz ( deriye giden kan miktarı artar ama kana içeride daha çok ihtiyaç duyulmaktadır.) Sayfa 190.

Uyuşturucu kullanan kişilerin beyinlerinde yapılan araştırmalar, nöronların toplu intiharı şeklinde ifade edilebilecek olan otofaji gerçekleştiği görülmüştür. ( Sayfa 194)

“Uyuşturucunun açtığı yaraya kendi başına dikiş atamazsın” (Sayfa 195).

  • Stres: Bu Silah Kimin?

Mağara adamları, stres altında enerji bulabilmek için kortizol salgılar. Bu da kısa dönemde enerji ihtiyacını karşılayacak olan protein ve yağları parçalayıp işleyerek kandaki glikozu arttırır ( Sayfa 201) Ergenlik ortalarında ve sonlarında ergenlerin kortizol seviyeleri normalin üstündedir. Yetişkinlerdeki allopregnanolon endişe hissini yatıştırırken bu birtakım moleküler özellikler sebebiyle ergenlerde görülmemektedir ( Sayfa 205). Yapılan çalışmalarda yetişkinler stres ortadan kalktıktan 10 gün sonra toparlanıyorken ergenler 3 haftada toparlanmaktadırlar ( Sayfa 206). Düzenli beslenerek, düzenli spor yaparak ve gene spor sonucunda artan yeni sinir hücreleri ile stres kaynaklarını ortadan kaldırmaya yardımcı olabilirsin ( Sayfa 209). Ormanda bir yürüyüş ile ağaçlardaki fitonsitlerden faydalanarak bağışıklık sistemini güçlendirebilirsin ( Sayfa 210).

  1. Bölüm Sapere Aude: Kendi aklını kullanma cesaretini göster
  • Karanlıktan Aydınlığa

“İnsanlar genellikle dünyadaki sorunun eğitimsizlik olduğunu düşünürler, oysa asıl mesele ezbere ve kabullenmeye dayalı yanlış eğitimdir” Sayfa 224

  • Öğrenmek Pasif Bir Eylem Değildir

“Bir kişi ne kadar uzun süreli oturursa öğrenme ve hafızayla ilgili beyin bölgeleri o kadar küçülmektedir.” Sayfa 228

  • Olay-1 Post-Truth İnanıyorum Öyleyse Doğruyum

Bize bilgiye nasıl ulaşılır, bilginin doğruluğu nasıl kontrol edilir, ya da yanlış bilgi hangi yöntemlerle anlaşılır öğretilmedi ( Sayfa 239).

  • Olay-2 Hangimiz Yapay Zeka?
  • Olay-3 Pandeminin Açığa Çıkarttığı Gizem: Sosyalleşme İhtiyacı
  • Morbid Obez Dersler mi? Süksinat gitsin

Öğrencilere ezber bilgi vermek yerine kendi kendine öğrenme algoritmasını öğretmek zorundayız ( Sayfa 275).

Post-truth’a karşı, doğru bilgiye ulaşma yollarını öğrenmeliyiz.

Okulların en büyük avantajı sosyalleşmeye olanak sağlamalarıdır.

Enstrüman çalmaya çalış, sporla ilgilen, yeni bir dil öğren ve bol bol kitap oku. Hata yapmaktan asla korkma, öğrenmenin ve keşfetmenin temelinde hata yapmak vardır( Sayfa 277).

  • Arkadaşlar ve Öbür Meseleler

Yazar Jim Rohn: “İnsan en çok vakit geçirdiği beş kişinin ortalamasıdır” (Sayfa 287).

  • Büluğ Devrim

 

 Geri